Son yıllarda yapılan araştırmalar, ergenlerde özellikle kız çocuklarında kendine zarar verme davranışlarının (KZVD) giderek arttığını ortaya koymaktadır. Bu davranış, intihar niyeti olmaksızın kişinin vücuduna kesme, vurma, çarpma gibi şekillerde zarar vermesi olarak tanımlanmaktadır. İşte kendine zarar veren kız ergenlerle ilgili güncel araştırma bulguları:
Cinsiyet Dağılımı ve Yaygınlık
Kasım 2024'te yayınlanan bir araştırmada, kendine zarar verici davranış gösteren ergenlerin önemli bir kısmının kız olduğu belirlenmiştir. Adli olarak başvuran ergenlerde KZVD olan ve olmayan gruplar karşılaştırıldığında, kız cinsiyetin anlamlı bir fark yarattığı saptanmıştır . Türkiye'de yapılan bir çalışmada ergenlerde KZVD yaygınlığı %31,3 olarak bulunmuşken, lise çağındaki gençlerle yapılan başka bir çalışmada gençlerin %20'sinin yaşamında en az bir kez KZVD gösterdiği tespit edilmiştir .
Risk Faktörleri ve Eşlik Eden Durumlar
Kız ergenlerde kendine zarar verme davranışıyla ilişkili başlıca risk faktörleri:
- Cinsel istismar mağduru olma: Adli olguların değerlendirildiği çalışmada, KZVD olan grupta cinsel istismar mağduru olma oranının anlamlı derecede yüksek olduğu bulunmuştur.
- İntihar girişimi öyküsü: KZVD olan kız ergenlerde intihar girişimi öyküsünün bağımsız bir risk faktörü olduğu tespit edilmiştir .
- Madde kullanımı: Sigara, alkol ve madde (SAM) kullanımının KZVD olan kız ergenlerde daha yaygın olduğu belirlenmiştir .
- Depresyon: KZVD olan grupta Çocukluk Depresyonu Derecelendirme Ölçeği (ÇDÖ) puan ortalamalarının istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha yüksek olduğu görülmüştür .
- Borderline kişilik özellikleri: Bazı kız ergenlerde borderline kişilik özelliklerinin KZVD ile ilişkili olduğu bildirilmiştir.
Davranışın Altında Yatan Nedenler
Kız ergenlerin kendilerine zarar verme nedenleri çok boyutludur ve genellikle şu şekilde gruplanabilir:
- Duygusal acılarla baş edememe: Ergenler, duygusal acılarla baş edemediklerinde kendilerine zarar vererek kısa süreli rahatlama yaşayabilirler.
- Boşluk hissi ve kimlik sorunları: Kimlik ve aidiyet hissi ile ilgili sorunlar, kendine zarar verme eğilimini tetikleyebilir.
- Kendini cezalandırma: Bazı kız ergenler bu yöntemi kendilerini cezalandırmak ve başkalarına ceza vermek için kullanabilirler.
- Beden imajı sorunları: Kendilik algısı veya beden imajında sorun yaşayan ergenlerde KZVD daha sık görülmektedir.
Klinik Özellikler ve Eşlik Eden Psikiyatrik Bozukluklar
Kendine zarar veren kız ergenlerde sıklıkla şu psikiyatrik durumlar görülmektedir:
- Depresyon: KZVD olan kız ergenlerde depresyon bulguları sıkça gözlenmektedir.
- Anksiyete bozuklukları: Çocuklarda anksiyete bozukluklarının tırmanarak KZVD’ye yol açabildiği raporlanmaktadır.
- Bipolar bozukluk belirtileri: Bazı vakalarda bipolar bozukluklar genellikle eşlik edebilmektedir.
- Yeme bozuklukları: Madde kullanımı veya yeme bozuklukları KZVD ile birlikte görülebilmektedir.
Müdahale ve Tedavi Yöntemleri
Kendine zarar veren kız ergenlere yönelik önerilen müdahale stratejileri:
- Bütüncül değerlendirme: Davranışın altında yatan nedenler tüm yönleriyle ele alınmalıdır. Aile içi yaşantı, tıbbi geçmiş, ailede psikiyatrik bozukluklar gibi konularda detaylı bilgi alınması önemlidir.
- Güvenli ilişki kurmak: Ergenle empatiye dayalı, ilgili ve kişilik haklarını zedelemeyen bir tutum sergilenmelidir.
- Psikoeğitim: Ergene duygularını tanıma, ifade etme ve sağlıklı başa çıkma yolları öğretilmelidir.
- Aile desteği ve eğitim: Ebeveynlerin öfke karşısında nasıl tepki verdikleri çocuklar için çok önemlidir. Aşırı tepkilerden kaçınılmalıdır.
Önleme Stratejileri
Riskli kız ergenlerin takip edilmesi, uygun tedaviye, destek ve rehabilitasyon programlarına alınması, madde kullanımını önlemeye yönelik programlara dahil edilmesi yolu ile KZVD riski azaltılabilir . Okul temelli önleme programları ve psikoeğitim çalışmaları faydalı olabilir.
Sonuç olarak, kendine zarar veren kız ergenlerin multidisipliner bir yaklaşımla değerlendirilmesi ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Özellikle cinsel istismar mağduru olan, intihar girişimi öyküsü bulunan ve madde kullanımı olan kız ergenlerin KZVD açısından daha yüksek risk altında olduğu unutulmamalıdır.
