Kaygı Bozukluğu Türleri

Kaygı (anksiyete) bozuklukları, bireylerde farklı şekillerde ve farklı belirtilerle kendini gösterebilen geniş bir hastalık grubudur. Her türü özgün özellikler taşısa da ortak payda, bireyin yaşam kalitesinin ciddi şekilde etkilenmesidir. Üstelik bu sorunların zamanla ortadan kalkma olasılığı düşüktür.

En sık karşılaşılan kaygı bozukluğu türleri arasında; Genel Kaygı Bozukluğu, Panik Bozukluk, Sosyal Anksiyete Bozukluğu, Özgül Fobiler, Agorafobi, Ayrılma Kaygısı Bozukluğu ve Seçici Konuşmazlık yer alır.

Genel Kaygı Bozukluğu

Bu bozukluk, kişinin sıradan olaylar karşısında bile sürekli ve abartılı bir kaygı hali yaşamasıyla karakterizedir. Ortada belirgin bir tehdit ya da sorun olmasa da birey yoğun bir endişe yaşar ve bu durumu denetlemekte zorlanır. Bu kaygı hali en az 6 ay boyunca devam eder ve bireyin iş, sosyal ya da özel hayatında işlevselliğini azaltır.

Genel kaygı bozukluğu sadece ruhsal durumu değil; fiziksel sağlık, ilişkiler ve profesyonel hayat üzerinde de olumsuz etkilere yol açabilir. Sık görülen genel kaygı bozukluğu belirtileri:

• Sürekli bir felaket olacakmış hissi: Tehlike olmamasına rağmen kötü bir şey olacağı düşüncesi baskındır.
• Kaslarda gerginlik ve huzursuzluk: Özellikle boyun, sırt ve omuz bölgesinde gerginlik, ağrı hissedilebilir.
• Dikkat dağınıklığı: Kişi, zihin sürekli kaygıya odaklandığı için diğer işlerine konsantre olmakta zorlanır.
• Uyku problemleri ve halsizlik: Uykuya dalmada güçlük çekmek, sık uyanmak ya da yorgun uyanmak sıkça yaşanır.
• Bitmeyen kuruntular: En küçük olaylar bile zihinde büyütülür ve sürekli olumsuz senaryolar düşünülür.

Panik Bozukluk

Panik bozukluk, beklenmedik anlarda ortaya çıkan ve çok yoğun fiziksel belirtilerle seyreden panik atakların sıkça yaşanması durumudur. Sıkça karıştırılan “Panik atak ile panik bozukluk aynı şey midir?” sorusunun cevabı ise hayırdır. Panik atak, tek başına bir durumken; panik bozukluk, tekrarlayan panik ataklarla birlikte yaşanan sürekli bir endişe halini tanımlar. Kişi, bu ataklar sırasında kendini sanki ölecekmiş ya da kontrolünü kaybedecekmiş gibi hissettiğini belirtir.

Ataklar kısa sürede zirveye ulaşır, etkisi uzun süre devam edebilir. Bu tekrarlayan ataklar zamanla kişide yeni atak yaşama korkusu geliştirir ve sosyal yaşamını sınırlamasına neden olabilir. Panik atak belirtileri:

• Hızlı kalp atışı, göğüste sıkışma hissi
• Nefes alamama veya boğuluyormuş gibi hissetme
• Aşırı terleme, titreme veya üşüme
• Baş dönmesi veya bayılacak gibi olma
• Ölüm korkusu ya da aklını yitirme düşüncesi

Bu semptomlar, kişiyi kalabalık alanlardan, alışveriş merkezlerinden ya da toplu taşıma gibi yerlerden uzak durmaya iter. Zamanla bu durum agorafobiye dönüşebilir.

Sosyal kaygı, tedavi edilmediği sürece yalnızlaşmaya ve kişinin potansiyelini gerçekleştirememesine neden olabilir.

Özgül Fobiler

Özgül fobi, belirli bir nesne, durum veya aktiviteye karşı duyulan yoğun ve orantısız korkudur. Korkulan durumla karşılaşmak, kişide anlık panik ve kaçınma davranışı yaratır. Korkunun irrasyonel olduğu bilinmesine rağmen kişi bu duyguyla başa çıkamaz. Peki, fobilerle yüzleşmek şart mı? Çoğu zaman evet; çünkü tedavi sürecinde korkulan uyaranla kontrollü şekilde karşılaşmak, fobinin aşılmasında etkili bir yöntemdir. Yaygın fobi örnekleri:

• Karanlık korkusu (niktofobi)
• Yükseklik korkusu (akrofobi)
• Uçak korkusu (aerofobi)
• Kapalı alanda kalma korkusu (klostrofobi)
• Hayvan korkuları (köpek, yılan, böcek gibi)

Bu fobiler kişinin gündelik planlarını ve yaşam alanını ciddi biçimde sınırlayabilir. Terapiyle etkili şekilde yönetilebilir.

Agorafobi

Agorafobi, kişinin kaçmanın zor olabileceği ya da yardım alamayacağı ortamlarda kaygı yaşamasıyla karakterize bir bozukluktur. Genellikle panik atakla ilişkilidir.

Kişi, “orada bir şey olursa kimse yardım edemez” düşüncesiyle evinden uzaklaşmak istemeyebilir. Bu nedenle bazı sosyal alanlardan tamamen uzak durmaya başlayabilir. Sık kaçınılan yerler:

• Kalabalık meydanlar ve açık alanlar
• Metro, otobüs, uçak gibi toplu taşıma araçları
• Sinema, tiyatro, AVM gibi kapalı ortamlar
• Evden uzak yerlere yalnız gitmek

İleri vakalarda kişi tamamen evine kapanabilir. Agorafobi tedavi edilmediğinde ciddi izolasyona neden olabilir.

Ayrılma Kaygısı Bozukluğu

Çoğunlukla çocuklarda görülse de, ayrılma kaygısına sadece çocuklarda rastlanılmaz. Yetişkinlerde de rastlanan bu bozukluk, bireyin bağ kurduğu kişiden ayrılacağı düşüncesiyle yoğun kaygı yaşaması durumudur. Ayrılık durumları kişide kontrolsüz korku tepkileri doğurabilir. Ayrılma kaygısı olan kişilerde şu belirtiler görülebilir:

• Anne, baba veya eşten ayrılmak istememe
• Yalnız kalma durumunda huzursuzluk
• Ayrılıkla ilgili tekrar eden kabuslar
• Okula ya da işe gitmek istememe

Bu bozukluk, zamanında fark edilip uygun bir destek sağlanmazsa kişinin gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Seçici Konuşmazlık (Selektif Mutizm)

Seçici konuşmazlık, çoğunlukla çocukluk döneminde görülen ve çocuğun yalnızca belirli ortamlarda konuşmamasıyla kendini gösteren bir kaygı bozukluğudur. Evde veya güvenli ortamlarda rahat konuşabilen çocuk, okul gibi sosyal ortamlarda tamamen susar. Seçici konuşmazlık belirgin özellikleri:

• Evde konuşup sosyal ortamlarda sessiz kalma
• Sessizlik, bilinçli bir tercih değil yoğun kaygının sonucudur
• Sosyal etkileşimlerde geri planda durma
• Sıklıkla utangaçlıkla karıştırılsa da altında anksiyete yatar

Erken teşhis ve uygun terapi süreciyle çocukların sosyal becerileri geliştirilebilir ve bu durum başarıyla aşılabilir.

Kaygı bozuklukları, farklı şekillerde ortaya çıkabilir; kimi zaman görünürde bir neden olmadan panik yaşanır, kimi zaman da sosyal ortamlara girmek güçleşir. Ancak her türde ortak olan gerçek; bu rahatsızlıkların bireyin hayat kalitesini ciddi biçimde etkilemesidir. İş yaşamı, sosyal ilişkiler, akademik başarı ve hatta günlük basit işler bile bu kaygıların gölgesinde kalabilir.

Kaygı bozuklukları çoğu zaman kendi kendine düzelmez ve zamanla daha da derinleşebilir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) başta olmak üzere çeşitli psikoterapi yöntemleri ve gerektiğinde ilaç tedavisiyle kaygı bozuklukları büyük ölçüde yönetilebilir ve kişi yaşamına daha sağlıklı bir şekilde devam edebilir. Unutmayın; yardım istemek bir zayıflık değil, iyileşmeye atılan güçlü bir adımdır.